AT GÜÝ­JI

20.06.2024

At güý­ji – kuw­wat­ly­lyk bir­li­gi. Dün­ýä­de at güý­ji at­lan­dy­ryl­ýan bir­nä­çe öl­çeg bir­li­gi bar. Bi­ziň ýurt­la­ry­myz­da, adat­ça, at güý­ji diý­len­de, tak­my­nan 735,5 watta ba­ra­bar met­ri­ki at güý­ji göz öňün­de tu­tul­ýar.

Hä­zir­ki wagt­da ol ka­nu­ny taý­dan ula­nyş­dan gal­dy, ýö­ne he­ni­ze çen­li trans­port sal­gydy­nyň ha­sap­la­şyk­la­ryn­da ula­nyl­ýar. Dün­ýä­niň köp ýurdunda ol he­ni­zem için­den ýan­ýan he­re­ket­len­di­ri­ji­le­riň peýdalanylýan ýer­le­rin­de has giň­den ýaý­ran­dyr. Ol bol­sa, aw­tou­lag­lar­da, mo­to­sikller­de, trak­tor teh­ni­ka­la­ryn­da we beý­le­ki­ler­de ula­ny­lýar. Hal­ka­ra ul­ga­myn­da res­mi su­rat­da kes­git­le­nen güýç öl­çe­gi­niň bir­li­gi hök­mün­de watt ula­nyl­ýar. Iň­lis­ler­de öl­çeg ul­ga­my, güý­ji öl­çe­me­giň bir­li­gi se­kunt­da­ky fun­to-fut ha­sap­lan­ýar, ýö­ne, ha­ky­kat­da, ol Ang­li­ýa­da eý­ýäm­den bä­ri ula­nyş­dan gal­dy, ABŞ-da bol­sa, örän seý­rek peýdalanyl­ýar.

At güýç­le­ri­niň gör­nüş­le­ri. Ýew­ro­pa ýurt­la­ry­nyň ag­la­ba­syn­da, şol san­da bi­ziň hem ýur­du­myz­da at güý­ji 75 kgs•m/s hök­mün­de kes­git­len­ýär, ýag­ny 75 kg ag­ram­da­ky ýü­ki 1 metr ýo­ka­ry 1 se­kunt­da gö­ter­mek üçin sarp edi­len güýç­dür. Şeý­le hem ol aşak er­kin ga­çy­şyň stan­dart tiz­li­gi­ne (9,80665 m/s²) ba­ra­bar­dyr. Şeý­le ýag­daý­da 1 a.g. gö­ni 735,49875 Wt-dan yba­rat bo­lup, bir­li­giň met­rik ul­ga­my­na gir­me­se-­de, kä­wagt met­rik at güý­ji at­lan­dy­ryl­ýar. (Ol ne­mes­çe. PS, fr. Ch, ni­der­landça pk). ABŞ-da we Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da aw­tou­lag pu­da­gyn­da ýy­gy-ýy­gy­dan hä­zir­ki gün­le­re çen­li at güý­ji 745,69988145 Wt (iň­lis­çe aň­la­dy­ly­şy hp) de­ňeş­di­ri­lip, ol 1,01386967887 met­rik at güý­jü­ne ba­ra­bar­dyr. Şo­nuň ýa­ly hem ABŞ-da elekt­rik at güý­ji we magdan at güý­ji ula­nyl­ýar. (Ol ener­ge­ti­ka­da we senagatda ula­nyl­ýar).

Ta­ry­hy. Tak­my­nan, 1789-njy ýyl­da şot­land in­že­ne­ri we oý­lap ta­py­jy­sy Jeýms Uatt “at güý­ji” adal­ga­sy­ny gi­ri­zip­dir. Ol özü­niň bug ma­şy­ny­nyň de­re­gi­ni nä­çe atyň işi­niň tut­ma­ga ukyp­ly­dy­gy­ny gör­kez­mek is­läp­dir. Hu­su­san hem, Uat­tyň il­kin­ji ma­şyn­la­ry­nyň bi­ri­ni suw na­so­sy­ny he­re­ke­te ge­tir­ýän aty­nyň de­re­gi­ni tu­tar ýa­ly haýsydyr bir pi­wo gaý­na­dy­jynyň sa­tyn alan­dy­gy tas­syk­lan­ýar.

Şol wagt­lar Ang­li­ýa­da mag­dan­lar­dan kö­mür çy­kar­mak üçin 140,9-dan tä 190,9 lit­re çen­li sy­gym­ly çe­lek (BAR­REL) haýyrla­ny­lyp­dyr. Bir görnüş­li bar­rel ýü­küniň 400 funt (1 funt – 0,4095 kg) ag­ra­my bo­lup­dyr, ýag­ny 1 bar­rel = 163,8 kg. El­bet­de, şu­nuň ýa­ly çe­le­gi di­ňe blo­guň üs­tün­den zy­ňyp ge­çi­ri­len ur­ga­na bag­la­nan iki at çe­kip, çy­ka­ryp bi­lip­dir. Or­ta­ça iş ulagynyň güý­ji 8 sa­gat işiň do­wa­myn­da onuň ag­ra­my­nyň 15 gö­te­ri­mi­ni düz­ýär ýa-da 500 kg atyň 75 kg ba­ra­bar­dyr. At 8 sa­ga­dyň do­wa­myn­da şeý­le güýç bi­len sa­gat­da 3,6 km (1/m/s) tiz­lik bi­len 28,8 km ge­çip bi­ler. Uatt atyň ga­dym­dan gel­ýän ener­gi­ýa çeş­me­si­ne gö­zeg­çi­lik edip, şah­ta­dan 160 kg ag­ram­ly çe­le­gi di­ňe sa­gat­da 2 mil­lik (3,6 km/s) tiz­lik­li iki atyň çe­kip, çy­ka­ryp bil­jek­di­gi­ni çak edip­dir. Şeý­le ýag­daý­da at güý­ji iň­lis öl­çe­gin­de 1 hp = 1/2 bar­rel * 2 mill/h = 1 bar­rel*mill/h gör­nü­şi­ne eýe bol­ýar. Şol bir ýag­daý has ow­nuk bir­lik­ler­de 180 funt­dan 181 fu­ta ba­ra­bar­dyr. Ol funt-fut ha­sap­la­ry­ny mi­nu­ta te­ge­läp, at güý­jü­niň mi­nut­da 33 000 funt-fu­ta deň bol­jak­dy­gy­ny ha­sap­lap çy­ka­ryp­dyr.

Uat­tyň ha­sap­la­ma­la­ry uzak wagt üçin ortaça at güýjüne barabar bolupdyr. Az wag­tyň için­de at güý­ji 1000 kgs•m/s tö­we­re­gi güý­je çen­li ösüp, ol 9,8 kWt ýa-da 33 475 BTU/s-e (magdan at güýji) la­ýyk gel­ýär. Beý­le­ki bir mag­lu­ma­ta gö­rä, pik­de – 15 a,g barabardyr. Bri­ta­ni­ýa­nyň Yl­my as­so­sia­si­ýa­sy­nyň ikin­ji kong­re­sin­de 1882-nji ýyl­da güý­jüň öl­çe­gi­niň tä­ze bir­li­gi – Watt (aň­lat­ma: Wt, W) ka­bul edi­lip­dir. Ol bug ma­şy­ny­ny oý­lap ta­py­jy­nyň hor­ma­ty­na da­ky­lyp­dyr. Şo­ňa çen­li ag­la­ba ha­sap­la­ma­lar­da Jeýms Ua­ttyň gi­ri­zen at güý­ji ula­ny­lyp­dyr.

He­re­ket­len­di­ri­ji­niň kuw­wa­ty. Aw­tou­lag he­re­ket­len­dirijileriniň kuw­wat­ly­ly­gy üçin di­ňe bir dür­li-dür­li öl­çeg bir­lik­le­ri bol­man, eý­sem, dür­li ne­ti­je­le­ri ber­ýän öl­çe­giň dür­li usul­la­ry bar. Ýew­ro­pa­da ka­bul edi­len kuw­wat­ly­ly­gy öl­çe­me­giň ül­ňü­le­re la­ýyk usu­ly hök­mün­de ki­lo­watt ula­nyl­ýar. Eger-de kuw­wat­ly­lyk at güý­jün­de ber­len bol­sa, on­da öl­çe­giň usu­ly dür­li ýurt­lar­da ta­pa­wut­la­nyp bi­ler. (Hat­da, eger-de şol bir at güýç­le­ri u­la­ny­lan ha­la­tyn­da hem).

ABŞ-da we Ýa­po­ni­ýa­da he­re­ket­len­di­ri­ji­niň at güý­jü­ni kes­git­le­mek­de öz ül­ňü­le­ri peýdala­nyl­ýar, ýö­ne olar eý­ýäm köp­den bä­ri ama­ly taý­dan bü­tin­leý baş­ga­la­r bi­len bir nus­ga ge­çi­ril­di. Ame­ri­ka­da we Ýa­po­ni­ýa­da gör­ke­zi­ji­niň iki gör­nü­şi bar: Sap ag­ra­my ölçemek (net­to, net) we brut­to­ny ölçemek (brut­to, gross).

Bi­ziň ýurt­la­ry­myz­da trans­port sal­gydy her­eket­len­di­ri­ji­niň at güý­jün­dä­ki kuw­wat­ly­ly­gy­na bag­ly­dyr. Ozal­lar kä­bir ýurt­lar­da (my­sal üçin, Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da, Ger­ma­ni­ýa­da, Bel­gi­ýa­da, Fran­si­ýa­da, Is­pa­ni­ýa­da) trans­port sal­gy­dy at güý­jün­dä­ki kuw­wat­ly­ly­gy­na bag­ly bo­lup­dyr. Ýö­ne soňky ýyllarda, käbir ýurtlarda ylaýta-da Be­ýik Bri­ta­ni­ýa­da he­re­ket­len­di­ri­ji­niň kuw­wat­ly­ly­gy bi­len bir­lik­de aw­tou­la­gyň ga­ba­ra­sy­ny, Fran­si­ýa­da bol­sa, at güý­ji bi­len bir­lik­de ki­lo­wat­ty hem ula­nyp baş­la­dy­lar.

Perman ARANÝAZOW
Türkmen oba hojalyk institutynyň
Daşoguz agrosenagat orta hünär
okuw mekdebiniň talyby

Leave a Reply

Your email address will not be published.

loader-image
Ashgabat
3:55 am, Nov 10, 2024
temperature icon 7°C
переменная облачность
Humidity 87 %
Pressure 1029 mb
Wind 7 mph
Wind Gust Wind Gust: 0 mph
Clouds Clouds: 32%
Visibility Visibility: 0 km
Sunrise Sunrise: 7:41 am
Sunset Sunset: 5:59 pm
Öňki taryh

«Gazagystan daşary ýurt metbugatynyň gözi bilen» ady bilen bäsleşik geçirilýär

Next Story

DÜNÝÄ TÄZELIKLERI BU GÜN

Soňkylar Makalalar

Pedagogika ylymda

08.11.2024
Pedagogika “paýdagogos” diýen grek sözünden bolup, “paýdos –çaga we “ago” –ýöretmek diýen manyny berýär. Doly terjime edende “paýdagogos” –“çagany ýöredýän” ýa-da “çagany alyp barýan”

Atym bar ganatym bar

08.11.2024
Türkmen halky özüniň uzak taryhy döwründe dünýäniň maddy we medeni hazynasy-na hiç mahal gaýtalap döredip bolmajak birnäçe milli gymmatlyklary goşupdyr. Şolaryň biri-de, hormatly Prezidentimiz

Žurnalistika jemgyýetiň ruhy aýnasy

08.11.2024
Türkmenistanyň Prezidenti Gurbanguly Berdimuhamedowyň 2008-nji ýylyň 19-njy ýanwarynda medeniýet ulgamynyň, metbugatyň, telewideniýäniň we radionyň ýolbaşçylary bilen geçiren maslahaty hem-de 2010-njy ýylyň 24-nji fewralynda medeniýet

Sport – sagdyn durmuşyň gözbaşy

08.11.2024
Sport – bu adamlaryň saglygyna we jemgyýetiň medeniýetine gönükdirilen terbiýäni oýunlaryň, ýaryş ulgamlarynyň we bedenterbiýäniň üsti bilen gazanmakdyr. Sporty bir söz bilen ýa-da bir

Botanika

08.11.2024
Biolog alymlar häzirki wagtda ähli janly organizmleri bakteriýalar, kömelekler,ösümlikler,haýwanlar şalyklaryna bölýärler. Olar soňky ýyllar wiruslary hem aýratyn şalyga birikdirmek mümkinçiliginiň bardygyny belleýärler. Botanika ösümlikleri
GitTop