Biolog alymlar häzirki wagtda ähli janly organizmleri bakteriýalar, kömelekler,ösümlikler,haýwanlar şalyklaryna bölýärler. Olar soňky ýyllar wiruslary hem aýratyn şalyga birikdirmek mümkinçiliginiň bardygyny belleýärler. Botanika ösümlikleri köptaraplaýyn öwrenýän ylym bolup, ol özüne özara baglanyşykly bolan birnäçe bölümleri birikdirýär. Olardan ösümlikleriňmorfologiýasy ösümlikleriň daşky gurluşyny, aýry-aýry organlarynyň keşbini we daşky gurşawyň täsiri netijesinde keşbini özgertmegini öwrenýär. Ösümlikleriň anatomiýasy – ösümlikleriň içki mikroskopik gurluşyny öwrenýär.
Ösümlikleriň sistematikasy ösümlikleriň özara meňzeşligini we biri-birinden tapawudyny, kowumdaşlyk gatnaşyklaryny, gelip çykyşyny we aýry-aýry topar emele getirişini ýüze çykaryp, olary belli bir tertibe (sistema) salmagy öwrenýär. Ösümlikleriň sitologiýasy ösümlik öýjüginiň gurluşyny we ýaşaýyş işjeňligini öwrenýän ylym. Ösümlikleriň gistologiýasy – ösümlik dokumalaryny öwrenýär. Ösümlikleriň embriologiýasy ösümlikleriň tohum düwünçeginiň gurluşyny we ösüşini öwrenýän ylym. Ösümlikleriň fiziologiýasy ösümliklerde bolup geçýän ýaşaýyş hadysalaryny (ösüşini, boý alşyny, iýmitlenişini, dem alşyny we beýlekileri) öwrenýän ylym. Ösümlikleriň ekologiýasy – ösümlikleriň daşky gurşaw bilen özara gatnaşygyny öwrenýän ylym.
Geobotanika –Ýer togalagynyň, ösümlik toparlanmalarynyň (fitosenozlaryň) bileleşigi ýaly, ösümlik örtügini öwrenýän ylym. Fitosenologiýa ösümlik toparlanmalarynyň düzümini, gurluşyny, ösümlikleriň öz arasynda, beýleki organizmler we daşky gurşaw bilen baglanyşygyny hem-de önümliligini öwrenmek bilen meşgullanýar. Ösümlikleriň geografiýasy ösümlikleriň Ýer ýüzünde ýaýraýşyny öwrenýär. Paleobotanika daşa öwrülen gatlak larda galdyran şekilleri we sudurlary esasynda ölüp, ýitip giden, gazylyp tapylýan ösümlikleri öwrenýän ylym.
Ösümlikleriň tebigatdaky ähmiýeti. Alymlar tebigaty janly hem-de jansyz tebigat diýen iki topara bölýärler. Ösümlikler, haýwanlar, kömelekler, mikroorganizmler janly tebigaty düzýärler.Ýer ýüzünde ýaşaýyş onuň uly bolmadyk böleginde ýaýran. Janly organizmler Ýer gabygynyň üstki gatlagynda, suwda, atmosferanyň aşaky gatlaklarynda ýaýran.Ýer ýüzüniň janly organizmler ýaýran bölegine biosferadiýip at berýärler. Biosferada janly organizmler millionlarça ýyllaryň dowamynda şol ýeriň ýaşaýyş şertlerine uýgunlaşypdyrlar we özleri hem biosfera örän uly täsir ýetirip gelipdirler.
Atamuhammet AMANDURDYÝEW
Türkmenistanyň Döwlet energetika
institutynyň talyby
