Işemiki insultlar, gan damary beýnä barýan arteriýany böwetleýän ýa-da daraldýan gan gatlagy ýüze çykanda ýüze çykýar, bu gan akymynyň we kislorodyň azalmagyna sebäp bolýar. Ilkinji wakadan soňky gaýtalanýan işemiki insultlar, näsaglar we saglygy goraýyş üpjün edijileri üçin ep-esli saglyk töwekgelçiliklerini we kynçylyklary döredýär.
Gaýtalanýan işemiki insultlaryň esasy sebäpleri başlangyç insultyň sebäplerine meňzeýär. Bularyň içine ýokary gan basyşy, atrial fibrilýasiýa, süýji keseli, ýokary holesterin we çilim çekmek we fiziki hereketsizlik ýaly durmuş faktorlary girýär. Mundan başga-da, eýýäm işemiki insult geçiren näsaglar, esasy damar ýagdaýlary we beýniniň gan damarlaryna mümkin bolan zeper sebäpli gaýtalanma töwekgelçiligi has ýokarydyr.
Gaýtalanýan işemiki insultlaryň alamatlary köplenç ilkinji insultyň alamatlaryna meňzeýär, şol sanda ýüzde, gol ýa-da aýakda, esasanam bedeniň bir tarapynda duýdansyz gowşaklyk ýa-da ysmazlyk, bulaşyklyk, gürlemek ýa-da gürlemegi düşünmekde kynçylyk we ýöräp bilmezlik ýaly ýagdaýlar ýüze çykýar. Dessine diagnoz möhümdir we adatça beýniniň gan damarlaryndaky täze ýa-da gaýtalanýan böwetleri anyklamak üçin KT skanirleme ýa-da MRI ýaly şekillendiriş synaglaryny öz içine alýar.
Gaýtalanýan işemiki insultlaryň öňüni almak, lukmançylyk bejergileriniň we durmuş üýtgeşmeleriniň utgaşmasyny öz içine alýar. Aspirin ýaly antiplatelet serişdeleri we warfarin ýaly antikoagulýantlar gan gatlaklarynyň töwekgelçiligini azaltmak üçin köplenç bellenilýär. Gipertoniýa, süýji keseli we ýokary holesterin ýaly esasy ýagdaýlary derman we durmuş üýtgeşmeleri arkaly dolandyrmak hem möhümdir. Sagdyn iýmitlenmek, yzygiderli fiziki işjeňlik, çilim çekmegi taşlamak we alkogol içgilerini çäklendirmek ýaly durmuş üýtgeşmeleri insult töwekgelçiligini azaltmakda möhüm rol oýnaýar.
Insult bejergisinde we öňüni almakda soňky ösüşler gaýtalanýan insultlaryň ýüze çykma derejesini azaltmakda umyt döredýär. Beýniniň gan damarlaryndan gatlaklary aýyrmak üçin hirurgiki prosedura bolan trombektomiýa, belli bir näsaglar üçin gymmatly wariant boldy. Mundan başga-da, neýrohowpsuzlyk serişdeleri we ösen antikoagulýantlar ýaly täze dermanlar we bejergiler boýunça barlaglar dowam edýär we gaýtalanýan işemiki insultlary has gowy dolandyrmak üçin umyt döredýär.
Netijede, gaýtalanýan işemiki insultlar, giňişleýin öňüni alyş we bejergi strategiýalaryny talap edýän çynlakaý saglyk meselesidir. Töwekgelçilik faktorlaryny düşünmek, alamatlary tanamak we öňüni alyş çärelerine eýermek gaýtalanma ähtimallygyny ep-esli azaldyp, insultdan halas bolanlar üçin netijeleri gowulaşdyryp biler.
Gözel ÇARYÝEWA
Myrat Garryýew adyndaky Türkmenistanyň Döwlet lukmançylyk
uniwersitetiniň Nerw keselleri we neýrohirurgiýa
kafedrasynyň assistenti
